تهیه منابع قصه و شعر گویا ویژه خردسالان و کودکان و حتی داستان بزرگسالان
بر اساس مطالعات صورت گرفته از سوی محققان دانشگاه ایالتی نیویورك كسانی كه در دوران كودكی بیشتر مطالعه می كنند در زندگی آینده خود بسیار موفق تر هستند.البته این محققان می گویند: مشكل این جاست كه كودكان را نمی توان به مطالعه كردن واداشت و تا خود آنها به این كار علاقه پیدا نكنند، هیچ اجباری در این زمینه موفقیت آمیز نیست.
اهمیت کتاب به عنوان یکی از مهمترین ابزار انتقال فرهنگ وتمدن بشری بر هیچ کس پوشیده نیست وامروزه یکی از شاخص‌های رشد وتوسعه جوامع، میزان سرانه مطالعه وکتابخوانی است. در دنیای معاصر، کتاب علاوه بر کارایی سنتی (گسترش اندیشه وعلم)به عنوان یک رسانه از کارایی‌های دیگری از جمله کارکردهای فرهنگی وسیاسی و اجتماعی برخورداراست .
کتاب دوست ویار مهربان بچه‌ها در هر شرایطی میتواند به حس کنجکاوی کودکان ونوجوانان پاسخ دهد. کتاب پاسخ بیشتر پرسش‌ها و مشغله‌های فکری کودکان ونوجوانان را در خود نهفته است. با کتاب همان دانای بی زبان و آرام می‌توان به حس کنجکاوی کودکان ونوجوانان پاسخی قانع کننده داد. کتاب مرجعی است که با کودکان به زبان خودشان صحبت میکند.
خوشبختانه امروزه در کشور ما کتاب برای کودکان ونوجوانان به شکل یک نیاز شناخته شده درآمده است اما متولیان امر کودک ونوجوان هنوز برنامه اجرایی مشخص و مدونی در این باره تدوین نکرده اند.
کودکان ونوجوانان علاقه زیادی به مطالعه کتابهای غیر درسی نشان میدهند و کتابخانه‌های عمومی به عنوان اماکنی پویا و پر جنب وجوش برای اهل مطالعه و کتاب می‌توانند پاسخگویی مناسب برای این علاقه باشند و نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان برعهده بگیرند؛ نقشی که اکنون کمرنگ وحتی می توان گفت بیرنگ است.
شاید در ابتدا این پرسش در ذهن خواننده ایجاد شود که متولیان اصلی امر کودک ونوجوان، آموزش و پرورش و کانون‌های پرورش فکری کودکان هستند، پس چرا باید کتابخانه های عمومی این نقش را برعهده بگیرند؟
در پاسخ به این اشکال باید گفت، یکی از دلایل اصلی این امر، گستردگی کتابخانه‌های عمومی و همچنین استفاده بیشتر اولیای کودکان ونوجوانان از این کتابخانه‌ها ست که امکان ارایه خدمات به بزرگسالان و کودکان ونوجوانان را به طور همزمان فراهم میکند و اگر کودک ونوجوانی که همراه بزرگتر خود به کتابخانه مراجعه کرده است بتواند نیاز خود به کتاب را رفع کند و کتابخانه بتواند در کنار ارایه خدمات به بزرگسالان متناسب با گروه سنی وی کتاب ارایه کند، می توان امیدوار بود نه تنها در آینده به عنوان فردی علاقه‌مند به کتاب و مطالعه مطرح شود، بلکه به عنوان اهرمی برای فشار به بزرگترها و کشاندن آنها به کتابخانه تبدیل شود و این امر اگر به صورت جدی و مستمر دنبال شود، می‌توان امیدوار به ایجاد نسلی کتابخوان وعلاقه‌مند به مطالعه بود.
مدارس و کانون‌های پرورش فکری کودکان به عنوان متولیان اصلی امر کودک ونوجوان باید نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان بر عهده بگیرند، اما به گفته مسوولان آموزش وپرورش کشور بیشتر مدارس در مقاطع مختلف درسی یا فاقد کتابخانه هستند و یا کتاب ومکانی مناسب برای کتابخانه ندارد که بتواند پاسخگوی نیازهای دانش آموزان در زمینه‌های مختلف تحقیق و پژوهش باشد. این موضوع دانش آموزان را راهی کتابخانه‌های عمومی میکند و اگر این کتابخانه‌ها نیز نتوانند پاسخگوی مناسب برای آنها باشند روحیه پژوهشگری و مطالعه در کودکان ونوجوانان کمرنگ میشود و به مرور نوجوانان پر انرژی و فعال دچار سر خوردگی از امر تحقیق و پژوهش خواهند شد.
یکی دیگر از دلایل اصلی که آموزش و پرورش کشور را از ایفای نقش اساسی در این امر باز می دارد، این است که هنوز مطالعه مطالب و کتابهای محدود درسی و نمره محوری، محور اصلی آموزش و پرورش است و مطالعه غیر درسی برای ایجاد درک بهتر و ایجاد خلاقیت در کودکان ونوجوانان به عنوان نیاز اصلی شناخته نشده است. همچنین هنوز برنامه مشخص و مدونی برای بیرون رفتن از این پیله از جانب آموزش و پرورش کشور ارایه نشده است.
اما کانون‌های پرورش فکری کودکان ونوجوانان نیز با وجود تلاش‌های خوب و قابل تقدیر مسوولان ومربیان هنوز نتوانسته است آنطور که شاید و باید نقش قابل چشمگیری در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان داشته باشد و شاید دلیل اصلی این امر گسترده نبودن مراکز کانون و نیز سایرفعالیت‌های فرهنگی وهنری متنوع این مراکز باشد.
بنابراین کتابخانه‌های عمومی به دلیل گستردگی این مراکز وتخصصی بودن خدمات آنها در زمینه کتاب و امکان ارایه خدمات به طور همزمان به گروهای سنی مختلف ومراجعه بیشتر مردم (اقشار و طبقات مختلف ) می‌توانند با ایجاد راهکارهای مناسب نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان برعهده بگیرند.
راهکارهای زیر برای رسیدن به این نقش اساسی می تواند مفید باشد:
- تجهیز همه کتابخانه‌های عمومی به بخش کودک ونوجوان
- برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی کوتاه مدت در زمینه کودک ونوجوان برای کتابداران علاقه‌مند به امر کودک ونوجوان
- ایجاد ارتباط مستمر و متقابل با مراکز آموزشی خصوصا مراکزپیش دبستانی، ابتدایی و راهنمایی و دعوت مستمر از آنها برای شرکت در جشن‌های کتاب و بازدید از کتابخانه‌ها
- برگزاری مسابقه‌های مختلف مقاله نویسی، قصه نویسی و کتابخوانی و... توسط کتابخانه‌ها برای ایجاد انگیزه مطالعه و کتابخوانی
- برگزیدن و معرفی کوچکترین کتابخوان‌های نمونه کتابخانه و تقدیر از آنها در جشن‌های هفته کتاب
- برنامه‌های شاد ومناسب چون برگزاری جشن کودکان کتابخوان با همکاری مراکز آموزشی و کانون‌های پرورش فکری کودکان ونوجوانان
- تشویق و ترغیب اعضا به آوردن کودکان ونوجوانان خود به کتابخانه
- معرفی مرتب و مستمرکتا‌بهای جدید کودک ونوجوان توسط کتابخانه
اگر بتوانیم به عنوان یک کتابدار نقشی را که سایر مراکز کودک ونوجوان نتوانسته اند در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان به خوبی ایفا کنند، بر عهده بگیریم و این نقش را به عنوان یک وظیفه ونیاز قبول کنیم می‌توانیم امیدوار باشیم که در آینده کتابخانه‌هایمان از حالت قرائت خانه بیرون آیند و زنگار کتابهای کتابخانه‌هایمان زدوده شود.
نقش قصه
کودکان از طریق قصه ها با محیط پیرامون خود آشنا میشوند. هر قصه ای میتواند فضایی را به وجود بیاورد که کودکان هنگام رویارویی با نمونه های واقعی، رفتار و واکنش مناسبی را از خود نشان دهند.
قصه ها به کودکان یاری می رسانند تا ارتباط ها را درک کنند رابطه ای که بین شخصیت های یک قصه وجود
دارد، می تواند به کودک یاری برساند که خود چگونه این موارد را در زندگی رعایت کند.
موضوع مهم دیگر که تاثیر زیادی بر فرایند اجتماعی شدن کودک دارد این است که قصه ها پیامها و ارزش هایی را به مخاطب خود منتقل می کنند کودک در اثر شنیدن، تکرار شنیدن و حتی فکر کردن به قصه میتواند این پیامها را جذب کند و ارزشهای خانوادگی، اجتماعی و انسانی را بگیرد.غیرمستقیم بودن این پیامها موجب میشود که برای کودک دلنشین تر، جذاب تر و دوستداشتنی تر شود
هم چنین قصه ها قدرت تمرکز و دقت کودکان را افزایش میدهند .کودکان در اثر شنیدن این توانایی را به دست می آورند تا بتوانند شنیدن فعال را تجربه کنند. آنها حتی برای اینکه بتوانند ماجرا را دنبال کنند، ضروری است که دقت و تمرکز لازم را برای خوب شنیدن تمرین کنند.
برای منظم شدن و فعال شدن کودکان در امور هم قصه گویی یک آموزش جذاب است قصه ها می توانند به کودکان یاد بدهند که چگونه روی کار تمرکز کنند و با دقت آن کار را پیش ببرند.
در عین حال قصه ها موجب میشوند تا کودکان بتوانند با گسترهای از کلمه ها آشنا شوند. کلمه هایی که ممکن است در گفتگوی روزانه هیچ وقت مورد استفاده قرار نگیرند همچنین قصه ها موجب می شوند تا کودکان با تجربه ها، احساسها، عواطف و شیو ههای نگرش بزرگترها آشنا شوند.
کودکان از آن جا که هنوز تجربه گسترده ای در شناخت دنیا ندارند، سعی می کنند که با ارتباط دادن بین آموخته های قبلی و موضوعهای جدید به تعادل ذهن خود کمک کنند. این روند معمولا با تخیل کودک عجین میشود و او را یاری میکند که با منطق خود به کشف و شناخت دنیا اقدام کند و بر اساس چنین روندی است که از قصه های تخیلی لذت می برند و از آنها بهره برداری میکنند.
کارکردها و ارزش های قصه ها به مراتب بیشتر از آن است که بخواهد به همین چند مورد خلاصه شود. اما همین موارد با ارزش میتواند دلایل مهمی باشد که بتوان از طریق قصه ها به رشد عاطفی، اجتماعی، کلامی و ذهنی کودک یاری نمود.
حال با موارد ذکر شده می توان به اهمیت قصه در رشد کودک پی برد و برای آن برنامه ریزی کرد.اما کتابهای قصه به تنهایی نمی توانند در کتابخانه نیازهای کودکان را برطرف کنند.والدین در زمینه قصه گویی برای فرزندان باید فعال باشند و بتوانند با زبان کودک برای او قصه بخوانند.این در حالیست که تمام والدین از فرصت قصه خوانی برای کودکان معضور بوده و نمی توانند فرصتی برای قصه خوانی بگذارند.و یا والدینی هستند که سواد برای قصه خوانی ندارند،این در حالی است که خود کودکان نیز نمی توانند تمرکز مطالعه و یا قدرت مطاله کتب داستان را داشته باشند.حال پیشنهاد می گردد کتابخانه ها به عنوان تامین کننده مواد مطالعاتی علاوه بر موارد مکتوب به منابع شنیداری تولید شده برای کودکان همت گمارند تا والدین بتوانند از قصه ها و شعر های جمع شده برای خردسالان و کودکان استفاده کنند.حال آنکه داستانها و رمانهای شنیداری موجود می تواند به نیازهای مخاطب بزرگسال پاسخ دهد.
قصه‌گویی، عبارت است از هنر یا حرفه نقل داستان به صورت شعر یا نثر که شخص قصه‌گو آن را در برابر شنونده‌ی زنده اجرا میکند. داستان‌هایی که نقل میشود، میتواند به صورت گفتگو، ترانه، آواز با موسیقی یا بدون آن، با تصویر و سایر ابزارهای همراهی باشد. ممکن است از منابع شفاهی، چاپی یا ضبط مکانیکی استفاده شود و یکی از اهداف آن بایستی سرگرمی باشد. در روزگاران کهن، تاریخ سنت‌ها، مذهب، آداب قهرمانی‌ها و غرور قومی به وسیله قصه‌گوها از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد.
فرآیند قصه‌گویی
سه عامل عمده در فرایند قصه‌گویی عبارتند از: قصه، قصه‌گو و مخاطب. هر یک از این عوامل به نوبه خود و با ویژگی‌های خاص خود، نقش اساسی در فرایند قصه‌گویی ایفا میکنند و نبود هر کدام به معنای عدم قصه‌گویی است. البته نباید از نظر دور داشت که علاوه بر این عوامل، زمان و مکان نیز موثرند.
انواع قصه‌گویی
قصه‌گویی نقالانه: نوعی از قصه‌گویی است که کارش خلق و یا اجرای حکایت‌های شفاهی شاعرانه است و به نقل حوادث تاریخی یا ستایش نیاکان و رهبران کنونی یک گروه قبیله‌ای، فرهنگی و یا ملی می‌پردازد. نقل‌کننده، معمولا نه ضرورتا به هنگام اجرا با یک آلت موسیقی که خودش و یا دیگران می‌نوازد، همراهی میشود.
قصه‌گویی قومی: این نوع از قصه‌گویی، قابل اجرا در خانه، ضمن کار گروهی، گردهمآیی اجتماعی، خیابان و بازارها بوده است. قصه‌گویی در خانه، یکی از جهانی‌ترین تجربه‌های انسانی است.
قصه‌گویی مذهبی: قصه‌هایی است که مقامات و رهبران رسمی یک گروه مذهبی، به جای قوانین برای تشریح و ترویج مذهبشان به‌کار می‌برند.
قصه‌گویی تماشاخانه‌ای: آنچه این نوع قصه‌گویی را متمایز میکند، این است که در ساختمان‌هایی مانند تماشاخانه‌های واقعی به اجرا درمی‌آیند. این نوع قصه‌گویی به دشواری از تئاتر به مفهوم حقیقی آن جداشدنی است.
قصه‌گویی کتابخانه‌ای: در این نوع، کتابداران در ساعات منظم و خاصی در کتابخانه برای کودکان قصه می‌گویند. تعیین دقیق این مساله که کدام کتابدار کودک، نخست این اندیشه را مطرح کرده، غیرممکن است.
قصه‌گویی در اردو: یکی از موثرترین مکان‌ها برای قصه‌گویی، فضای اردوها است. غیررسمی بودن محیط و نزدیکی به طبیعت، از عواملی است که بر خلاقیت دوجانبه‌ای که در قصه‌گویی(میان قصه‌گو و شنونده) نهفته است، می‌افزاید و نتایج سودمندی به ارمغان می‌آورد.
معیارهای انتخاب قصه
داستان، محور یک تجربه اصیل قصه‌گویی است، چرا که بدون داستان، قصه‌گویی وجود ندارد. همچنین، آماده کردن داستان نیز مقوله دیگری است که قصه‌گو باید به آن توجه خاصی داشته باشد. منبعی که قصه‌گو برای انتخاب کردن داستان در اختیار دارد، پهنه ادبیات شفاهی و مکتوب جهان است. او باید به جمع‌آوری قصه‌هایی متناسب با شخصیت و سبک خاص خود بپردازد و برای انتخاب قصه به سوالات زیر جواب دهد:
· آیا داستان، قصه‌گو را برمی‌انگیزد؟ آیا دوست دارد دیگران را در آن سهیم کند؟
· آیا او میتواند از عهده گفتن این داستان برآید؟ فضا و محتوای داستان با شخصیت قصه‌گو متناسب است؟
· آیا این قصه برای گفتن مناسب است یا خواندن آن برای بچه‌ها بهتر است؟
· آیا این قصه با گروه سنی شنوندگان متناسب است؟
· آیا طول قصه برای شنوندگان مناسب است؟ آیا برای خردسالان طولانی و یا برای بزرگسالان کوتاه نیست؟
ابزار قصه‌گوی خوب
الف. یک قصه‌گوی خوب بر کلمات تسلط کامل دارد و از ارزش آنها و اینکه چگونه میتواند روی شنونده اثر بگذارد، باخبر است.
ب. او می‌داند صدایش در رساندن موثر کلمه‌های انتخاب‌شده به گوش شنونده، عامل مهمی است و از تمام زیر و بم‌ها و طنینی که صدایش میتواند به وجود آورد، استفاده میکند.
ج. چهره قصه‌گو اغلب آیینه قصه است و آنچه شنونده می‌شنود، تقویت میکند. او باید چهره‌ای قابل انعطاف داشته باشد تا اخم و لبخند و سایر عواطف را نشان دهد و بر تاثیر قصه‌گویی بیافزاید.
د. چشم‌های قصه‌گو نقطه تمرکز به شمار می‌آید. نگاه اوست که به گونه‌ای شنوندگانش را به قصه متصل میکند. قصه‌گوهای ماهر، در طول قصه با گرداندن نگاهشان از فردی به فرد دیگر با شنونده تماس چشمی برقرار میکنند.
ه. تماشای دست‌های یک قصه‌گوی خوب، شگفت‌انگیز است. حرکت‌ها و نمایش‌های دست سبب میشود که شنونده بهتر بتواند جنبه‌هایی مانند اندازه، فاصله، بافت و وزن را درک کند.
و. داشتن حافظه خوب از ضروریات یک قصه‌گوی موفق است. البته نباید قصه را حفظ کند، بلکه دانستن چارچوب قصه کافی است.
پس از آنکه قصه‌گو، کار انتخاب کردن قصه را تمام کرد، وارد مرحله آماده کردن داستان میشود. بسیاری از قصه‌های قومی یا داستان‌هایی که برای گفتن مناسب است، از دیدگاه درام‌نویسان(ملودرام) خوانده میشود. ملودرام، نشان‌دهنده‌ی ساختمان قصه و چگونگی به وجود آمدن آن است.
اساس کار ملودرام
زمینه‌چینی: معمولا آغاز داستان به زمینه‌چینی اختصاص دارد. برای مثال: محل وقوع، شخصیت‌های درگیر در ماجرا و زمان و ... را نشان می‌دهد. در زمینه‌چینی، محیط تقریبا عادی است و همه چیز در آرامش است.
بروز بحران: نقطه شروع داستان است. اگر قرار است داستان پایان پیروزمندانه‌ای داشته باشد، باید بحرانی که بروز کرده، برطرف شود و ادامه داستان کوششی است برای برطرف کردن بحران.
اوج‌گیری: تلاش قهرمان داستان برای برطرف کردن بحران یا اصلاح اشتباه. از نظر زمانی، نقطه شروع تا رسیدن به نقطه اوج، بیشترین وقت قصه‌گویی را به خود اختصاص می‌دهد.
نقطه اوج یا گره‌گشایی: حساس‌ترین بخش داستان است. نقطه‌ای است که بحران برطرف میشود و یا اشتباه اصلاح میشود و شنونده دوباره به آرامش می‌رسد.
فرود و نتیجه‌گیری: این بخش در داستان‌های ملودرام معمولا بسیار سریع است. داستان به گونه‌ای پایان می‌پذیرد که دوباره شخصیت‌ها به دنیای آرام خود باز می‌گردند.
اهداف قصه‌گویی
· گسترش رشد زبان
· انتقال تجارب زندگی به کودکان
· آشنایی با ادبیات قومی
· تقویت زمینه‌های برنامه درسی
· افزایش مهارت گوش دادن
· ارضا کردن حس کنجکاوی
· رشد قدرت تخیل کودکان
· آشنایی با صفات پسندیده و بیزاری از کارهای ناپسند.
سودمندی های موسیقی برای خردسالان
موسیقی، در پیشرفت ذهنی، شنوایی، حسی و گفتاری اهمیت بسیار دارد، به همین سبب در آموزش کودکان پیش دبستانی به آن زیاد پرداخته می شود. موسیقی یک پایه اصلی در نخستین دوره از آموزش کودک است. به کمک موسیقی، کودک ابراز و بیان به گونه ای دیگر را می آموزد و می تواند در جامعه حضورفعال داشته باشد ، چون موسیقی به کودک یاری می کند در انجام فعالیت های روزانه اش ، در صورت دارا بودن توانایی مراقبت از خود و محیطش ، و با گسترش ارتباط هایش مستقل شود.
موسیقی کلید نزدیک شدن به دیگران است. کودکی که در ارتباط با موسیقی زندگی می کند، می آموزد چگونه به بهترین شکل با دیگر کودکان همزیستی کند، و ارتباط هایش را با هماهنگی بیشتری برقرارکند. در دوره کودکی، موسیقی برای کودکان بسیار خوشایند است و به آن ها احساس امنیت و اعتماد به نفس می دهد، چون احساس می کنند با همراهی در سرودها درک می شوند و در محیطی از همیاری، همکاری و احترام متقابل حضوردارند.
سودمندی های موسیقی برای کودکان
الفبا آموزی کودک بیش از هرچیز با موسیقی پیشرفت می کند. با بهره گرفتن از موسیقی های کودکانه، که هجاهای آن ها آهنگین و تکراری اند، و با همراهی حرکت هایی که آواز را شکل می دهند، کودک می تواند گفتار خود را بهبود ببخشد و معنای هر واژه را بهتر بفهمد. با این روش، در زمان کوتاه تری الفبا را یاد می گیرد.
موسیقی همچنین برای افزایش تمرکز کودک مفید است و توانایی او را در یادگیری ریاضیات افزایش می دهد. موسیقی، ریاضیات محض است. موسیقی با تقویت حافظه کودک، یادگیری زبان های دیگر را برای او آسان می کند. با موسیقی. با موسیقی، قدرت هماهنگی کودک بالا می رود و می تواند برخی کارها را به شکل ترکیبی انجام دهد.
راهکارهای موجود
تهیه قصه های گویا ویژه کودکان و در اختیار گرفتن آن در کتابخانه های عمومی برای پخش کردنآن توسط والدین در منزل
استفاده از قصه های گویا به وسیله تلفن همراه و یا دستگاه DVD
خانواده ها می توانند با مراجعه به کتابخانه و دریافت کتب گویای قصه و یا حتی شعر ویژه خردسالان و کودکان آنها را کودکانی خلاق بار بیاورند.همچنین والدین می توانند این کتابها را به وسیله پخش کننده های موجود و حتی انتقال قصه به تلفن همراه و بازپخش آن در موقع خواب کودک را به مطالعه عادت دهند.حال آنکه اهمیت شنیدن قصه در خانه و به این شکل نمی تواند جایگزین هر یک از شکلهای دیگر شود.زیرا هر یک از انواع کتابخوانی مزایایی دارد که ممکن است شکل دیکر آن نداشته باشد.
انواع قصه گویی
قصه گویی به وسیله مربیان
قصه گویی به وسیله والدین
قصه گویی به وسیله دستگاههای پخش کننده
در این متن پیشنهادی شکل اخیر قصه گویی در خانواده ها و تامین آن به وسیله کتابخانه مورد انتظار است.با انجام اين فعاليت مي توان نسخه هاي موجود در بازار را در يک هارد ذخيره نمود و بر اساس سن به افراد مراجعه کننده ارائه نمود، همچنین می توان با تهیه نسخه پشتیبان از این منابع ضمانت داد که هیچگاه این کتب همانند کتب چاپی از مجموعه کتابخانه حذف نمی گردد.حتي خود کتابخانه مي تواند نسبت به تامين (ضبط و تدوين) شعرها ، قصه ها، حکايتها و داستانها اقدام نموده وکتابخانه را به عنوان يک عنصر فعال به جامعه مطرح نمايد.(در تامين اين منابع به حق مولف توجه شود و يا از منابعي که حق تاليف بر آنها تعلق نمي گيرد استفاده شود.)
مشکل موجود
مشکل موجود در این منابع حق تالیف معنوی کتب بوده که حساسیت بیشتری را می طلبد لذا قصه ها یی وجود دارد که می توان با دوباره بازخوانی و ضبط آن حق معنوی آن را به تمام کودکانی بخشید که با این شکل از خواندن علاقه مند کتابخوانی می شوند.
به امید سرزمینی علاقه مند به کتابخوانی
سید رسول شاکری
نظرات شما عزیزان:
عماد
تبادل
لینک هوشمند